Menno en Erwin about Nature and Science

Fossielen onderweg, in de stad en daarbuitenIn een beetje winkelstraat in Nederland loop je zo maar over de fossielen. De stoepen van winkels, trappen en gevels van monumentale gebouwen zijn vaak gemaakt van Belgisch hardsteen. En een grote kans dat je daar fossiele zeelelies en koralen in kan vinden. Of je kijkt aan tegen schelpdieren en al lang niet meer op aarde voorkomende armpotigen. Voor je het weet ga je 360 miljoen jaar terug in onze geschiedenis. Ook buiten de stad, vooral langs wegen of akkerranden, kun je fossielen tegenkomen. Zoals hout dat 50 miljoen jaar geleden deel van een boom was. Nederland is rijk aan fossielen. Die zijn afkomstig van soms verre landen, dankzij hier afstromende rivieren. Als je eenmaal weet welke fossielen je kunt vinden en hoe die er uit zien, vertelt Harry Huisman, dan krijg je daarvoor zonder al te veel moeite een zoekbeeld. Dan kom je op veel plekken sponzen en koralen tegen. En ook in vuursteen ingesloten resten van 100 miljoen jaar oude mosdiertjes of zee-egels.Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

Fossielen: topvindplaatsen in NederlandMisschien denkt u dat het vinden van fossielen iets voor het verre buitenland is: een Tyrannosaurus in Colorado. Dichter bij huis, aan de Jurassic coast van Zuid Engeland vond Mary Anning al in 1811, toen was ze 12, een skelet van een ichtyosaurier een lang geleden uitgestorven zee-reptiel. Des te verbijsterender was de vondst als jongetje op een holle weg nabij Epen in Limburg van een fors stuk steenkool met eenduidige de afdruk van een forse plant. Dat moest wel oud zijn. Niet beseffend hoe oud dat wel was.Het stamt uit het carboon was, 300 miljoen jaar geleden. Een vondst vlakbij de inmiddels tot geologisch monument verklaarde Heimans groeve. Ja, er zijn in Nederland heel wat bijzondere vindplekken van fossielen, versteningen van planten en dieren of de afdrukken daarvan. Samen met fossielenkenner Harry Huisman laten we in het hunebedcentrum in Borger de top vijf van vindplaatsen de revue passeren.Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten.Je kan het ook beluistern in spotify en apple podcast en podimoPodimo hier: https://podimo.com/s/jkLaXajpApple podcast link Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

December, de donkere maandDecember is een maand van tegenstellingen. Het is de maand rond de kortste dag van het jaar, en dus met laagste aantal zonne-uren. Daar doet het feit dat de zonnestraling in alle maanden van het jaar toeneemt door meer hoge druk gebieden en minder luchtvervuiling niets aan af. Maar die donkerte in december lijkt wel te worden goedgemaakt door vrolijke gebeurtenissen als kerstmis. Daar komt bij dat we al bij het begin van de winter ons kunnen verheugen op het lengen van de dagen. Een beetje afhankelijk hoe de voorafgaande november was kunnen we nog van heel veel paddenstoelen genieten. In principe staan er meer dan 200 soorten genoteerd deze maand. Dat aantal zal de volgende maand drastisch tot de helft afnemen. Bij de planten kunnen sommige dappere laatbloeiers het nog volhouden, ineens kom je een prachtige witte dovenetel tegen. En bij de stoepplantjes natuurlijk zijn er wel tien diehards, die het hele jaar bloemen produceren. Zoals ons aller madeliefje. Standvogels en wintergasten proberen moedig stand te houden. Stevige langere vorst (weinig kans op trouwens!) maakt het leven voor bijvoorbeeld ijsvogels en groene spechten wel heel moeilijk. Insecten zie je niet veel, maar zoals Jac P Thijsse al zei, er moet nog heel wat leven in de bodem zitten. Anders zouden bijvoorbeeld winterkoninkjes en roodborstjes niet zo driftig de grond doorwoelen. Veel kleine zoogdieren hebben een teruggetrokken bestaan. Maar toenemende populaties reeën en wilde zwijnen zie je des te makkelijker op het veld of in de bladerloze bossen opdoemen, tegenwoordig ook gadegeslagen door een enkele wolf.Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

Het is groen en het eet mieren. Een specht?.De groene specht roffelt zelden, maar lacht des te luider. De karakteristieke roep verraadt de aanwezigheid van deze miereneter eerder dan dat je hem ziet. Deze middelgrote vogels klauteren soepel over bomen, verplaatsen zich met een golvende vlucht, een paar vleugelslagen afgewisseld door een korte glijvlucht, naar andere bomen of naar de grond. Want vooral daar jagen ze op hun voedsel: mieren. Hun snavel is vergeleken met andere spechten zwak, niet geschikt om in bomen naar insecten te hakken. Daarvoor hebben ze een extra 10 cm lange tong met weerhaken, waarmee ze met gemak mieren en mierenlarven vangen, vooral in grasland. Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

Onze hersenen kunnen verbijsterend veel en we weten nog er maar heel weinig van hoe ze dat klaar kunnen spelen.In onze hersenen zijn minstens 86 miljard zenuwcellen actief. Die maken met elkaar zo’n 500 miljard verbindingen. En misschien zijn dat er nog wel heel veel meer. We weten iets van hoe zenuwcellen informatie verwerken en opslaan. Eerst in een korte termijn geheugen. En dan in een lange termijn opslag, die we onder omstandigheden tientallen jaren later nog kunnen raadplegen. Veel hebben we geleerd van het leergedrag van een zeeslak Aplysia, de zeehaas, met maar 20000 neuronen. Die forse, algen etende slak vertoont ingewikkeld gedrag, vermijdt aanraking, en pijn, kan zich verdedigen met paarse inktwolken tegen vijanden. We weten hoe hun zenuwcellen informatie doorgeven dankzij het werk van de neurobioloog Eric Kandel. In 2000 kreeg hij de Nobelprijs voor Medicijnen en Fysiologie voor zijn bijdrage aan onze kennis over leren en geheugen. En dat dankzij zijn belangrijke beslissing om zijn werk aan de geheugenopslag in New York bij de rat, met toch tegen de 200 miljoen neuronen in de hersenen, op te geven om in Frankrijk aan zo’n “primitief” dier te gaan werken. Kandel beschreef in zijn haast 1000 pagina’s dikke tekstboek “Principes van Neurowetenschap” (samen met James Schwartz) wat volgens hem de vijf belangrijke vragen zijn over hoe onze hersenen werken. Hoe ontwikkelen de volwassen hersenen zich? Hoe praten hersencellen met elkaar? Hoe beïnvloeden verbindingen tussen zenuwcellen ons gedrag en waarneming? Hoe beïnvloeden op hun beurt onze ervaringen de verbindingen tussen de zenuwcellen en verschillende hersengebieden? En waarin verschillen zieke hersenen van gezonde hersenen?Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

Fraude in de wetenschapZijn nuchtere boek over het wetenschappelijk bedrijf gaf professor Ari Rip in 1978 de passende titel “wetenschap als mensenwerk” mee. Zo is het maar net, wetenschappers zijn gewone mensen. Ook al is hun vak wat apart, en stelt dat hoge eisen. Als het goed is hebben wetenschappers veel zelfkritiek. Maar ze hebben zeker ook hun zwakheden. Angst voor de carrière, afgunst, hebzucht, arrogantie, gemakzucht, het ligt allemaal op de loer. Het is achteraf verbazingwekkend dat Arie Rip het in zijn boek het nauwelijks over fraude had. Want dat komt zeker voor. Soms zelfs buitensporig, zoals in twee grote affaires in Nederland. Maar misschien toch wel steeds vaker op kleinere schaal. De huidige druk om je staande te houden in de wetenschap is enorm, je moet veel en vooral toppublicaties scoren, veel geld binnen halen en goede kontakten aanknopen. Er zijn maar weinig vaste banen, en de competitie is hevig. En dan is er commerciële druk, ook vanuit fake tijdschriften en conferenties. Het is de kritische insteek waarmee het wetenschapsveld zich uiteindelijk redt, vasthoudend aan normen van integriteit en onderlinge toetsing .Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

November, de nevelmaand.Een maand die de winter aankondigt, maar ook nog heel uitbundig de herfst kan laten zien. Als het een beetje zonnig zijn de luchten op zijn mooist. Helder en stralend, ons land heeft dan een licht dat voor ons normaal is. Maar buitenlanders, en schilders en wie er maar een blik voor heeft valt die uitzonderlijke schoonheid op. Populieren en berken hebben hun blad al verloren, maar de eikenbladeren laten nog een grote variatie in kleur zien. Er zijn nog volop paddenstoelen, en we worden vaak verrast door een late tweede bloei van havikskruiden, van de gaspeldoorn, en natuurlijk van het madeliefje. Onze dappere standvogels bekvechten om hun territorium, de meeste wintergast vogels zijn gearriveerd. Als de ganzenvluchten toenemen is er misschien wel kou op komst. Er zijn nog zo’n vijf vorstdagen te verwachten, maar de gemiddelde temperatuur is tegenwoordig boven de 7 graden. Overdag is 10 graden normaal, maar dagen boven de 20 zijn ook niet meer zeldzaam. Door kou en hoge luchtvochtigheid is de kans op nevel toegenomen, vandaar de bijnaam nevelmaand. Dat klinkt wat vriendelijker dan de traditionele namen van slacht of bloedmaand. De vegane medemens kan het misschien in de toekomst proberen met pompoen- of kastanje-maand.Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

De kern van wetenschap: vertrouwen in het kritisch omgaan met kennisOp veel plekken staat de waardering van wetenschappelijke kennis onder druk. In Nederland doen wetenschappers het in elk geval nog beter dan journalisten en politici. Het vertrouwen in de wetenschap is de laatste tijd zelfs iets gestegen. Maar er is wel een tweedeling. In 2025 heeft een derde van het publiek een groot vertrouwen, 15 procent geeft de wetenschap een onvoldoende. Slechts 20 % van het publiek vertrouwt de manier waarop journalisten wetenschap weergeven. En wat politici van wetenschap bakken vertrouwt nog geen 10%. Dat krijg je, als politici selectief winkelen in wetenschappelijke resultaten, niet om kunnen gaan met onzekerheid, of nog erger, eigenlijk helemaal niet snappen hoe wetenschap werkt.Wetenschap bestaat uit het stellen van vragen en bedenken hoe je die vraag kan beantwoorden. Daarvoor doe je onderzoek, waarbij je uitkomsten accepteert, ook als die tot een onverwacht of niet eenduidig antwoord komen. Bij dat alles stel je je open voor kritiek. De socioloog Robert Merton heeft een aantal principes voorgesteld waaraan goede wetenschappelijke resultaten zouden moeten voldoen. (1) Het gaat om openbare en gedeelde kennis; (2) De kennis is universeel en verkregen onafhankelijk van de persoonlijke achtergrond van de onderzoeker; (3) de kennis moet belangeloos zijn, niet afhangen van eigen- of groepsbelang.(4) Onderzoekaanpak en resultaten moeten opengesteld zijn aan toetsing en kritiek van andere wetenschappers. Daaraan zijn later nog eisen van originaliteit en oprechtheid toegevoegd. Ook al is de wetenschappelijke kennis het beste wat we hebben, er zitten wel haken en ogen aan de hiergenoemde principes .Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

Blauwalgen zijn geen algen maar wel blauw; en ze zijn net zo bijzonder als vervelend Omdat deze blauwgroene eencelligen zonlicht kunnen omzetten in energierijke stoffen en zuurstof (fotosynthese) werden ze ooit voor algen versleten. Maar in werkelijkheid zijn ze veel simpeler dan algen, het zijn eencelligen zonder celkern. Nu worden ze tot de cyanobacteriën gerekend. De blauwe kleur komt door de stof fycocyanine. Cyanobacteriën scheiden gifstoffen af. Vooral bij wat hogere watertemperatuur en een teveel aan voedingstoffen levert dat problemen op als er “algenbloei” ontstaat. Voor kinderen, en honden, is dat regelrecht gevaarlijk. Ze krijgen teveel water met toxinen binnen. Maar ook een volwassen zwemmer kan er behoorlijk ziek van worden. De cyanobacteriën leven al 3.5 miljard jaar op aarde. Ze vormden de oudste kalkstenen fossielen (stromatolieten) die we kennen. Door de productie van zuurstof zo vroeg in het ontstaan van leven op aarde hadden cyanobacteriën een enorme invloed op andere levensvormen. Behalve een eenvoudig fotosynthesesysteem hebben cyanobacteriën ook een ingenieuze dag en nachtklok. Die is gebaseerd op de terugkoppeling tussen drie eiwitten. Dat werkt heel anders dan de klokken van alle ingewikkelder levensvormen op aarde die door de erfelijkheidsdrager DNA een 24 uurs ritme maken. Maar ja, cyanobacteriën moeten zonder DNA uitkomen..Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief met 5 tips over Teken.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe

De beste thee gaat per kiloThee is alleen thee als er Camellia sinensis op staat. Dat is de naam van de theeplant zoals die vooral in China en India, maar ook in Indonesië Kenia, Sri Lanka, Perzië en Turkije wordt verbouwd. Met koffie is echte thee de meest gedronken warme drank op de wereld. Thee werkt bloeddrukverlagend en heeft meer gunstige inhoudsstoffen. Maar het is een sprookje dat er geen cafeïne in een kop thee zit. Het is alleen de helft van wat in een kop koffie zit. De opmars van kruidenthee (zoals Rooibos of Kamille) verwarren de cijfers over theeconsumptie. Maar met een productie van haast 5 miljoen ton echte thee wint de theeplant het duidelijk. Drogen en oxideren van theebladeren levert zwarte thee op, zonder oxidatie ontstaat groene thee. Onder de top variëteiten geldt naast Assam (met een hoog cafeïne-gehalte) vooral Darjeeling, van de voet van de Himalaya, als de “champagne“ onder de theesoorten. Op initiatief van een Berlijnse hoogleraar is veertig jaar geleden de inventieve ‘Teekampagne’ opgezet. De teler krijgt een goede prijs, de thee-aanbouw is inmiddels biologisch, en de consument betaalt voor de allerbeste first flush Darjeeling minder dan voor een pakje matige supermarktthee. Hoe dat kan? Een kwestie van vaak thee drinken, de verkoop gaat per kilopak. .Volg de podcast en word gratis lid via mennoenerwin.nl voor meer natuur en wetenschap verhalen. abonneer je daar ook op de nieuwsbrief.We hebben een kleine aanpassing gedaan:Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met tips over het onderwerp zowel in het nederlands als het engels.Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten. Get full access to Menno en Erwin about Nature and Science at www.mennoenerwin.nl/subscribe